Geschreven door Nelleke
Donderdag 17 juli 2014…. Een dag die we waarschijnlijk allemaal nog herinneren. Op die dag stortte boven het Oekraïense dorpje Hrabove een passagiersvliegtuig neer. Steeds meer berichten en beelden kwamen naar buiten. Al snel werd duidelijk dat alle 298 inzittenden waren omgekomen. Onbeschrijfelijk! Een poosje terug las ik het boek ‘Vogelvlucht’ van Joke Verweerd. Deze roman staat helemaal in het teken van de MH17. Een prachtig boek wat veel indruk op mij heeft gemaakt… Niet lang daarna, afgelopen maart, startte het strafproces tegen de vier verdachten van de ramp. De reconstructie die daardoor steeds meer vorm kreeg maakte veel indruk op mij. Zo ontstond het idee om een artikel te wijden aan deze tragische gebeurtenis. Ik ben ontzettend blij dat Joke Verweerd meer wilde vertellen over het boek ‘Vogelvlucht’ en hoe deze roman tot stand is gekomen…
Eerst een stukje uit de reconstructie…
,,Nikolevitsj.”
,,Ja?”
,,Een vogeltje vliegt jouw kant op…”
,,Is het een verkenner (vliegtuig) of een grote?”, vraagt Bezler, die zich enkele kilometers oostelijker in Horlivka bevindt.
,,Kan ik niet zien, achter de wolken. Te hoog.”
,,Begrepen”, zegt Bezler. ,,Rapporteer hoger in de lijn.”
Terwijl de DNR-strijders met elkaar bellen, vliegt het ‘vogeltje’, vlucht MH17 van Malaysia Airways, met 914 kilometer per uur over de zelfuitgeroepen Volksrepubliek Donetsk. De 298 inzittenden van de Boeing 777 zijn op weg naar huis, op zakenreis of, zoals de meesten, op doorreis voor een vakantie. Ze luisteren naar muziek, kijken een film of bladeren alvast in reisgids Lonely Planet. Dat tien kilometer onder hen pro-Russische rebellen felle strijd leveren met Oekraïense soldaten, heeft niemand van hen door. Laat staan dat de laatste twee minuten van hun leven zijn ingegaan.
De Boeing koerst verder in oostelijke richting, steeds dichter bij een akker buiten Pervomajskoje, een stadje net ten zuiden van Snizjne. Op die akker bedienen militairen een Buk-raketinstallatie. Ze hebben de opdracht gekregen het ‘vogeltje’, waarvan zij vermoedelijk denken dat het een Oekraïens militair toestel is, neer te schieten.
De vier raketten worden gedraaid. Met een doffe knal en een scheurend geluid wordt één van de raketten de lucht ingeschoten. Boeren die verderop hun land bewerken, kijken verschrikt op. Ze zien een langgerekte witte rookpluim in de lucht. Dan klinkt opnieuw een knal. Na enkele seconden stilte zijn ze getuige van een ijzingwekkend beeld. Een regen van wrakstukken, bagage en honderden dode lichamen valt neer tussen het graan, de bieten en de zonnebloemen…
Bron: ad.nl
Interview met Joke Verweerd
Joke Verweerd (1954) gaf in 1983 haar eerste gedichtenbundel uit: ‘Immanuël: God onder ons’. Daarna volgde een aantal gedichtenbundels en schreef zij voor het christelijk tijdschrift Koers korte verhalen. Inmiddels heeft zij ook verschillende romans op haar naam staan. Ze geeft lezingen over haar werk bij bibliotheken, gemeente-avonden en vrouwenorganisaties.
Na de ramp met de MH17 schreef ze het boek ‘Vogelvlucht’. In deze roman canceld hoofdpersoon Matthy op het laatste moment haar vlucht naar Jakarta. Haar vriendin en reisgenoot Annis gaat alleen op reis… Het vliegtuig wordt neergehaald en Annis komt hierbij om het leven. Het leven van Matthy staat op zijn kop en radeloos zoekt ze naar houvast.
Op 17 juli 2014 stortte de MH17 neer. Wat kunt u zich nog herinneren van deze dag?
De schrik en dat je het niet geloven wil. Dat je denkt “het kan niet waar zijn!”. Het was voor mij vergelijkbaar met de ramp van 9/11.
Wat raakte u het meest aan de ramp?
Het kwam voor mij dichtbij. Ik vloog zelf verschillende keren met Malaysia Airlines naar Indonesië, omdat mijn (inmiddels overleden) echtgenoot daar geboren is. Ik kende de route.
Ik zie veel vliegtuigen, ze beginnen aan hun landing hier, omdat ik in Haarlemmermeer woon. In de eerste instantie houd je het op een ongeluk. Dat is acceptabeler dan boosaardig opzet. Je volgt alle nieuwsberichten in de media. De enorme hoeveelheid informatie lost niets op. Machteloos denk je aan de nabestaanden, je bidt de hele dag door.
Op een gegeven moment ontstond het idee om een roman te schrijven over de ramp…
Tja, soms voel je dat: Hier moet ik iets mee. Hier gebeuren dingen die de levens van de betrokkenen op hun grondvesten doen sidderen. Dit raakt ons allen, want wat leven we in een idiote wereld! En toen kwam de vraag aan mijzelf: Wat is erger? De dood vinden bij een ramp of aan de dood ontsnappen en verder moeten leven?
Hoe is de verhaallijn van ‘Vogelvlucht’ tot stand gekomen?
Als ik mezelf de goede vragen stelt, begint het verhaal zichzelf te vertellen. Zo dat het zich aan mij opdringt. Ik lig er wakker van. Dat is niet te plannen. Het voelt niet als verzinnen. Er ontrolt zich iets, als een wereld die zich laat zien, en ik kan daar stukje bij beetje iets van ontdekken. Elk antwoord dat ik vind, roept nieuwe vragen op. Je raakt erbij betrokken.
Waarom koos u voor de titel ‘Vogelvlucht’?
De vlucht van een vogel kun je met het blote oog maar even volgen, daarna is hij uit het zicht. Zo ging dat met de MH17 ook, nog even zwaaien en ’tot ziens’ roepen. Maar deze keer totaal uit het zicht…
Heeft u het omgekomen meisje Annis gebaseerd op een werkelijk slachtoffer?
Nee, Annis bestaat niet, dat heb ik niet aangedurfd. Deze roman is fictie, geschreven tegen een waargebeurde achtergrond.
Wanneer u ons, in het boek, meeneemt naar Oekraïne lijkt het bijna of u de reis zelf ook hebt gemaakt, is dat ook zo?
Ik ben in de jaren 90 twee keer met een humanitair transport mee geweest naar Minsk, in Wit Rusland. Ik houd trouwens ook wel van researchen: iets te weten komen van een stad, op een landkaart een route zoeken, bedenken wat ik dan onderweg tegenkom. Waar je slaapt, wat je eet…. Dat geeft context aan al die vragen in je hoofd.
Houd dat researchen ook in dat u contact hebt gehad met nabestaanden van de slachtoffers?
Nee, ik heb geen contact gezocht met nabestaanden. Veel te pijnlijk, dacht ik, om iemand te moeten bijpraten over “zoiets onzinnigs als een verzonnen verhaal”. Want de waarheid van de nabestaanden is de keiharde realiteit. Wel heb ik contact gezocht met iemand van slachtofferhulp. Daar heb ik mooie gesprekken mee gevoerd en veel van geleerd.
Ik kan me voorstellen dat het spannend is om over zo’n kwetsbaar onderwerp te schrijven… Was u bijvoorbeeld niet bang om gevoelens van nabestaanden in te vullen?
De hoofdpersoon is Matthy, haar personage mocht ik gewoon helemaal zelf invullen. Haar karakter mocht ik vormen, dus mocht ik ook bedenken: wie zij is en wat moet zij leren van deze situatie, hoe moet zij verder? Daaromheen zit het zoeken naar “is er naast alle ellende van deze ramp, nog iets positiefs te melden?’. Dan denk ik dus aan de vriendschappen die Matthy sluit en hoe het contact met haar zus Hilly verdiept.
Het verhaal gaat niet over iemand die echt bestaat, het gaat over iemand die ik bedenk en het is echt fijn om zo een geloofwaardig persoon te zien ontstaan. Op een gegeven moment gaat Matthy terugpraten en protesteren, dan weet de schrijver dat het goed zit.
In het boek behandelt u grote geloofs- en levensvragen. Waarom God zo’n vreselijke ramp heeft toegelaten, de zoektocht naar wat er écht toe doet in het leven, hoe je houvast kunt vinden in verdriet…. “Een tweede leven begint als je beseft dat je maar één leven hebt” is een zin die steeds terugkomt in het boek. Kent u dit uit uw eigen leven?
Ik wil graag iets leren van mijn eigen verhaal. Wie een verhaal tegenkomt of vangt als het langsvliegt, moet nog woorden vinden voor die ontmoeting. Ik zie het zo: ik loop met een zaklantaarn over het smalle paadje dat we ‘levensweg’ noemen. Waar liggen de struikelblokken, waar staan de brandnetels? Kuilen of hobbels, zachte berm of modderplassen? Ik moet goed uitkijken waar ik loop, want over mijn schouder kijken mijn lezers mee. Soms zie ik iets, waar ik mijn vergrootglas voor nodig heb. Dan vergroot ik dus iets uit, zodat mijn lezers ook begrijpen wat ze zien. Het zou fijn zijn als de lezer ook aan het puzzelen en ontdekken gaat.
Op uw website schrijft u ‘Een roman moet aanzetten tot nadenken. In het verhaal moet de lezer zijn eigen vragen tegen komen en dus op zoek gaan naar antwoorden. Een roman is geen to-do lijstje, maar ik vind het mooi als een verhaal therapeutisch werkt’. Hoe zit dat bij Vogelvlucht?
Mijn verhalen zijn verzonnen verhalen die spelen in een wereld die wij kennen. De emoties die spelen achter de verzonnen feiten, herkennen wij. Want elk van ons is bang, boos, verdrietig, eenzaam, verbolgen, bedroefd, verrast, blij, vertederd…. En ga zo maar door. Doordat we de emoties van de personen in het verhaal zelf ook aan den lijve ondervinden, kan het verhaal een rol gaan spelen in ons leven. Er kan een antwoord komen. Of een opening, of acceptatie, of een manier van verwerken. Wie meegaat achter mijn zaklantaarn aan, gaat ook mee door de schade en schande en vindt zo hopelijk nieuwe veerkracht.
Het MH17-proces is in maart gestart in de rechtbank. Volgt u dit ook?
Dat volg ik, maar niet met extra aandacht. Voor mij is de worsteling afgerond als het boek geschreven is.
Tot slot: Welke boodschap zou u aan de volgers van Theetijd willen meegeven?
Dat een boek is als een spiegel, je komt jezelf erin tegen. En een boek moet licht geven, in het donker kun je niet lezen…
Nogmaals heel hartelijk bedankt dat u mee wilde werken aan dit interview!
Heb jij het boek ‘Vogelvlucht’ al gelezen?
Ik heb het boek ook gelezen. Echt een indrukwekkend verhaal. Ook een mooi interview met Joke Verweerd.
Dank je wel, Jeanette!
Wat een mooi artikel! Ik heb het boek niet gelezen maar het maakt me wel nieuwsgierig. Ik heb wel verschillende andere boeken van Joke gelezen en ook in mijn bezit. Heel mooie boeken.